مطلع الفجر-بايد گفت،نهضت تحريم تنباكو، از وقايع مهم تاريخ معاصر ايران است كه آثار و بركات سياسى، اجتماعى و حتى فرهنگى بسيارى داشت.
در روند شكلگيرى و پيروزى اين نهضت، منزلت روحانيت و اهميت جايگاه مرجعيت، در مبارزه با نظام استعمارى آشكار شد و پيوند مردم و مرجعيت، قيامى عميق و وسيع را موجب گرديد.
به گزارش مطلع الفجر ،عظمت اين نهضت، آن قدر زياد بود كه حتى مورخان منورالفكر و روحانيت ستيزى مانند احمد كسروى و آخوندزاده، نتوانسته اند در برابر آن سكوت كنند و اين قيام را مقدمه نهضت مشروطيت دانسته اند.
تحريم تنباكو سند گويايى بر رهبرى روحانيت مبارز و مقاومت و همبستگى مردم متعهد اين سرزمين در پاسدارى از ارزشهاى اسلامى و دفاع از استقلال و آزادگى است نقش ميرزاى بزرگ شيرازى در اين حركت بزرگ، انكارناپذير است
جايگاه اين امر چنان است كه امام خمينى(ره) در اين باره فرمودند: آن مرحوم -ميرزاى بزرگ - كه در سامره تنباكو را تحريم كرد، براى اين كه ايران را تقريباً در اسارت گرفته بودند، به واسطه قرارداد تنباكو و ايشان يك سطر نوشتند كه تنباكو حرام است و حتى بستگان خود آن جائر -ناصرالدين شاه- هم و حرمسراى آن جائر ترتيب اثر دادند به آن فتوا و قليانها را شكستند
در بعضى جاها تنباكوهايى كه قيمت آن هم زياد بود در ميدان آوردند و آتش زدند و شكست دادند آن قرارداد را و لغو شد قرارداد و يك چنين چيزى و آن ها ديدند كه يك روحانى پيرمرد، در كنج دهى از دهات عراق، يك كلمه مى نويسد و يك ملت قيام مى كند و قراردادى كه مابين شاه جائر و انگليسىها بوده است، به هم مىزند و يك قدرت اين طورى دارد او.
لغو امتياز تنباكو توسط ميرزاي شيرازي (ره)
يكي از وقايع مشهور و معروف و سرنوشتساز در كشورمان ايران، واقعه تحريم تنباكو و در نهايت لغو امتياز آن ميباشد، كه آن¬را به قيام و نهضت تنباكوي ايران نامگذاري كردهاند.
اقتصاد سنّتي ايران در دوران ناصرالدين شاه قاجار متكي بر كشاورزي، صنايع دستي و مبادلات بازرگاني بود. در اين دوره اين اقتصاد با كمك سرمايهداران غربي و تجّار ايراني و با اعمال نفوذ قدرتهاي استعماري يعني روس و انگليس به بازارهاي بينالمللي پيوست. وابستگي اقتصاد ايران به بازارهاي بينالمللي، رشد سريع بازرگاني خارجي را در پي داشت كه در نيمه قرن نوزدهم ميلادي سرعت گرفت
وجود كشورهاي استعمارگر روس و انگليس، در شمال و جنوب، كشور ايران را به صورت يك كشور نيمه مستعمره در آورده بود. اين وضعيت نيمه استعماري در زماني پيدا شد كه دو نيروي رقيب استعماري در حوزههاي نفوذ سياسي – اقتصادي خود در ايران، در كنار يكديگر قرار گرفتند.
اين دو نيروي استعمارگر، ايران را به سه قسمت تقسيم كرده بودند و مستقيماً اداره آن را در دست بگيرند و قسمتي از اين كشور را همچون حائلي در بين خود نگاه داشتند. رفاقت اين دو نيروي استعمارگر، پيامدهايي در ايران داشت كه از آن جمله ميتوان به حمايت از نهاد كهن اجتماعي و حفظ وضع موجود سياسي مداوم اشاره کرد.
سيستم سياسي ايران در دوره ناصرالدين شاه يك سيستم استبدادي بود كه در رأس آن شاه قرار داشت. شاه در واقع هر سه قوه مقننه، قضائي و اجرايي را از آنِ خود كرده و هر چه را كه ميخواست انجام ميداد. او يگانه مرجع تصميمگيري و رسيدگي به كليۀ مسائل كشوري و لشگري محسوب ميشد. اوامر او لازم الاجرا و فرمان او لازم الاطاعه بود.
در چنين اوضاع و احوال و شرايطي بود كه بازار امتيازگیری از سوي كشورهاي استعمارگر در ايران گرم شد. امتيازاتی كه گاه باعث حيرت خود آنان نيز شد. به طور مثال زماني كه خبر اخذ امتياز رويتر از ناصرالدين شاه، در روزنامههاي اروپا منتشر شد، بُهت و حيرت مردم را فرا گرفت، تا آنجايي كه بعضي به طنز، تاريخ قرن نوزدهم ايران را قرن امتياز رويتري ناميدند.
يكي از امتيازاتي كه نتايج نامطلوب به بار آورد، امتياز انحصار تنباكو (واقعه رژي) بود. اين امتياز در زمان صدارت "ميرزا علي اصغر خان امين السّلطان" و اندكي بعد از مسافرت سوّم ناصرالدين شاه به فرنگستان به اهتمام امين السلطان و براي مدّت 55 سال به يكي از اتباع انگليس به نام "ماژور تالبوت" و شركاي او واگذار شد.
به موجب اين امتياز، كمپاني رژي صاحب حقّ انحصاري تجارت تنباكوي ايران و حتي نظارت بر زراعت آن شناخته ميشد.
علاوه بر ضرر اقتصادی خطر عمدهتري كه جامعه اسلامي را تهديد ميكرد، حضور فرهنگ استعماري و گسترش فسادي بود كه به تبع حضور عيني اجانب و دشمنان قسم خورده اسلام و مسلمين در ايران رخ مينمود.
پی نوشت:
[1] . آژند، يعقوب، قيام تنباكو، تهران، چاپخانه سپهر (وابسته به مؤسسه انتشارات امير كبير)، اول، 1367 ش، ص 45
[2] . آژند، يعقوب، قيام تنباكو، 46
[3] . همان، 41
[4] . همان، 48 (پاورقي)
[5] . رضائي، عبدالعظيم، تاريخ ده هزار ساله ايران، تهران، اقبال – مروي، هفتم، 1375 ش، ج 4، 118
[6] . تهراني، شيخ آقا بزرگ، ميرزاي شيرازي، ترجمه اداره پژوهش و نگارش، تهران، شركت سهامي، وزارت ارشاد اسلامي، اول، 1362 ش، 238
[7] . آژند، يعقوب، قيام تنباكو، ص 160
[8] . همان، ص 161
[9] . تهراني، آقا بزرگ، ميرزاي شيرازي، ص 257
[10] . حرزالدين، شيخ محمد، معارف الرجال، قم، ايران، منشورات مكتبة آية العظمي المرعشي النجفي، مطبعة الولايه، الجزء الثاني، 1405 ق، 238 – 233
[11] . آژند، يعقوب ص 161
[12] . رضائي، عبدالعظيم تاريخ ده هزار ساله ايران، 118
[13] . آژند، يعقوب 144