مطلع الفجر-محمد رحیم تمیزی فر*/ فضای مجازی پدیده ای اجتماعی و چند جانبه است که با اینکه عمر زیادی ندارد ، توانسته است به سرعت در زندگی روزمره ما جای خود را باز کند. این فضا به دلیل ویژگیهای خاص آن و نامتناهی بودن، سبک زندگی و مناسبات اجتماعی جوامع را با مشکلات عدیده ای روبرو کرده است.
فرزندان امروز دیگر محدودیت های گذشته را ندارند، بطوریکه هر لحظه و هرکجا که باشند می توانند با هر نقطه از جهان ارتباط برقرار کنند.
ورود به دنیای مجازی و یا به عبارت دیگر، زندگی در محیط های مجازی به مرور زمان میزان کنترل خانواده ها بر فرزندان و کیفیت آموزشی مدارس را بر نسل جدید متاثر ساخته است. حال که خانواده ها و فرزندان ما با امواج سیل آسای این ابزار روبرو شده اند شایسته است نسبت به شناسایی فرصت ها و تهدیدهای این فضا و تبدیل تهدیدها به فرصت های مناسب بهره گیری مناسب را انجام دهیم.
این پدیده نو ظهور در کشور ما با توجه به این که والدین بچه ها خصوصا قشر ضعیف و متوسط جامعه زیاد نسبت به آن آشنایی و اشرافیت اطلاعاتی ندارند آشفته بازاری را ایجاد کرده تا کودکان به عنوان یک محیط امن و بدون ناظر از آن استفاده کنند.
امروزه با ورود فضای مجازی در بین خانواده ها بطور متوسط تنها بین هفت تا 17 کلمه فرصت صحبت کردن اعضای خانواده بیشتر نمی شود آنهم در حد سوال و جوابهای کوتاه و مختصر و البته به ناچار!! این آمار وحشتناک متاسفانه حقیقت تلخی است برای جامعه سنتی با خانواده های گسترده و با محبتی که در دهه های گذشته شاهد آن بوده ایم.
با ظهور این پدیده ، کارکردهای خانواده ها دچار دستخوش و اختلال هایی شده است و در این میان کودکان و نوجوانان از قربانیان اصلی آن به حساب می آیند. آنها همانند کودکان و نوجوانان قبل نیستند که تنها به حضور در اماکن مذهبی، مساجد و …و یا به بازی در کوی و برزن و یا در زمین های خاکی و یا به تماشای کارتون هایی مثل سندباد، پینوکیو، هاج زنبور عسل ، زورو و … بپردازند.
از جمله آسیب هایی که کودکان و نوجوانان ما را تهدید می کند آسیب های فکری است که می تواند آنها را به لحاظ شخصیتی دچار بحران هویت و اختلالات شخصیت میکند؛ در این فضا به خاطر مطرح نشدن هویت شخصی و واقعی افراد وتنوع نقش ها و موقعیت ها و سبک ها، هرکس به دنبال بیان اندیشه ها و علاقمندی های خویش بوده و سبک ها و فرهنگ غربی که در این فضا به وفور یافت می شود می تواند شکل گیری شخصیت جوانان و نوجوانان ما را دچار آسیب بیشتری کند.
از آسیب های دیگر می توان به آسیب روانی و اعتیاد به این فضا را نام برد .بسیاری از کاربران خصوصا کودکان و نوجوانان ترجیح می دهند بیشتر اوقات خود را در گوشه ای دنج و آرام در این فضا بگذرانند که در طولانی مدت منجر به گوشه گیری و انزوا خواهد شد و نهایتا شکاف نسلی را در خانواده ها رقم خواهد زد، شادابی و نشاط و در کنار هم بودن و به گپ و گفتگو پرداختن جای خود را به افسردگی و گوشه گیری و سایر مشکلات روانی خواهد سپرد.
شواهد و پژوهش های صورت پذیرفته حکایت از آن دارد که اگر این رویه ادامه یابد در آینده ای نه چندان دور به خاطر جذابیت های کاذب در این فضا، با جوانان و کودکان معتاد رسانه ای روبرو خواهیم بود که نقش والدین حذف و یا بسیار کم رنگ خواهد شد.
آسیب های اخلاقی از دیگر آسیبهای فضای مجازی است.گفتگوهای گروهی و امکان ارتباط افراد با نام های مجهول، چت خصوصی، دسترسی راحت و آسان به گروه ها و کانال های انحرافی در شبکه های اجتماعی و …بستری مناسب برای مفاسد اجتماعی خواهد بود.
قرار گرفتن در معرض فرهنگ های مختلف و آزادی های بی قید و بند و دسترسی به اطلاعات غیر اخلاقی فضای نامناسبی را برای کودک و نوجوانی که هنوز به سن رشد و بلوغ نرسیده ایجاد و منجر به بلوغ زودرس و انجام خود ارضایی و یا انحراف های دیگر شخصیتیخواهد شد.
افزایش وزن، ضعف در قوه بینایی، فشارهای عصبی، ایجاد خمیدگی در ستون فقرات و ناحیه گردن و … از جمله بیماری و آسیب های فیزیکی این فضا است.
درست زمانی که کودک و نوجوان نیاز به برقراری ارتباط با همسالان خود دارند تا بدین وسیله تجربه اندوزی کرده و توانایی برقراری ارتباط صحیح با دیگران را بیاموزند تمام اوقات خود را در این فضا سپری کرده و فاقد آن توانمندی ها خواهند شد چرا که اکثریت سرگرمی ها در این فضا به صورت انفرادی بوده و روح جمع گرایی را از افراد دور می کند و آنها را خجالتی و منزوی و حتی دچار افت تحصیلی خواهد کرد.
حال به منظور پیشگیری و کاهش آسیب های کودکان و نوجوانان در فضای مجازی راهکارهایی ارائه خواهدشد که اگر این راهکارها به موقع و بهنگام مورد استفاده قرار گیرد ثمربخش خواهد بود.
والدین باید زمان بیشتری را برای فرزندان اختصاص دهند تا فرزندان به دنبال پر کردن خلا اوقات بیکاری خود در این فضا نباشند.برقراری یک گفتگوی سالم و به دور از تنش و تهدید. یک گفتگوی سالم ارتباط بین فرزندان و والدین را ارتقاء خواهد بخشید.
همچنین والدین باید شرایط یک تفریح و سرگرمی سالم که هم شادی آور و هم متداوم باشد را برای فرزندانشان ایجاد تا لذت و نشاط ایجاد شده توسط آنها منجر به کم کردن حضور فرزندان در فضای مجازی شود و در یک کلام رفاقت همراه با تفریح.
مسئولان دولتی نیز باید اقدام هایی در این خصوص انجام دهند؛ از جمله ارتقاء سطح سواد رسانه ای کودکان و نوجوانان در کتاب های آموزشی و مدارس، تولید و پخش کلیپ ها و تیزرهای کوتاه تلویزیونی در خصوص مخاطرات این فضا همانند تولیداتی که معاونت اجتماعی نیروی انتظامی در قالب داداش سیا و … تولید و عرضه می کرد، طراحی بازی های خوب و دارای محتوای ارزشی با رویکرد سبک زندگی اسلامی، آموزه های دینی، عملیات های هشت سال دفاع مقدس، جنگ با داعش و …می تواند تا حدودی تهدیدهای این فضا را به فرصت تبدیل کرده و از آسیب های فرا روی این فضا بکاهد.
*کارشناس ارشد مدیریت فرهنگی