مطلع الفجر18:40 - 1391/10/02

نماد اقتصاد مقاومتی در تاریخ ایران

در دوران قاجاریه اقتصاد ایران از وضعیت مطلوبی برخوردار نبود. اقتصاد ملی در رکود كم‌سابقه ای قرار داشت و سیل محصولات خارجی در بازار ایران روان بود. علماء و روحانیون با درک خطر از بین رفتن اقتصاد ملی و استقلال سیاسی کشور با کمک تجار و بازرگانان معتمد دست به اقدامات عملی زدند که از این اقدامات می توان به تاسیس "شرکت اسلامیه" اشاره کرد.

ایران که خود زمانی صادر کننده منسوجات با کیفیت خصوصاً پارچه های ابریشمی بود به وارد کنننده منسوجات تبدیل شده بود. اوژن فلاندن باستان شناس فرانسوی در بازدیدی از اصفهان در 1840 می‏نویسد: «از کارخانجات نساجی و اسلحه‏‌سازی و زربفت و مخمل‏ ایران که روزگاری محصولات آن به تمام مشرق زمین صادر می‏شد، خبری‏ نیست و همه نابود شده‏ اند. محصولات ایران از بین رفته و بویژه همجواری با انگلستان نتیجه شومی بخشیده‌ است.

زیرا مقدار زیادی محصول را به بهایی‏ بسیار نازلتر از آنچه در خود ایران ساخته می‏ شود در بازارهای ایران بفروش‏ می‏رسانند.» همچنین جرج کرزن سیاست‌مدار انگلیسی در “کتاب ایران و قضیه ایران”‌ می نویسد: «گذشته از اشیاء تجملی غربی‏ که طبقات بالا به آن معتاد شده‏اند، پوشاک همه طبقات جامعه، از مردان گرفته تا زنان، جملگی از غرب وارد می‏شود. ابریشم، ساتن و ماهوت برای طبقات‏ اعیان و قماش نخی و پنبه‏ای برای همه طبقات. لباس یک روستائی ساده از منچستر یا مسکو می‏آید و نیلی را که همسر او بکار می‏برد از بمبئی وارد می‏شود. در واقع از بالاترین تا پایین ترین مراتب اجتماعی بطور قطع وابسته و متکی به کالاهای غربی شده‏اند.» براین اساس علماء و روحانیون با درک خطر از بین رفتن اقتصاد ملی و استقلال سیاسی کشور با کمک تجار و بازرگانان معتمد دست به اقدامات عملی زدند که از این اقدامات می توان به تاسیس “شرکت اسلامیه”‌ اشاره کرد. آقا نجفی اصفهانی به همراه و با کمک برادر خود آقا نورالله و میرزا ابوالقاسم زنجانی به همراهی بازرگانانی همچون حسین آقا امین الضرب اصفهانی، محمد حسین کازرونی، سلیمان خان رکن الملک شیرازی، کاکو حسین کازرونی و ملک التجار در سال 1316 ه.ق/1898 م. شرکت اسلامیه را با هدف تأمین منسوجات مورد نیاز مردم ایران و مقابله با وابستگی به خارج تاسیس کرد. ریاست این شرکت به عهده حاجی محمد حسین کازرونی بود که سابقه و تجربه اداره شرکت مسعودیه را دارا بود و چهار تن از بازرگانان اصفهان به عنوان وکلا و امنای اداره مرکزی اصفهان برگزیده شدند.

انگیزه و پیش زمینه تاسیس موسسان شرکت اسلامیه  اهداف شرکت در اساس نامه آن این گونه تبیین کردند: 1. دسترسی به سود بیشتر اقتصادی از طریق راه ‏اندازی شرکت 2. خروج از ذلت احتیاج به امتعه خارجی 3. تثبیت و تقویت هرچه بیشتر تجارت داخله در برابر تجارت خارجه 4. جلوگیری از خروج ثروت داخلی به خارج از کشور در مقابل ورود کالاهای مصرفی 5. جلوگیری از مهاجرت نسل ‏های آینده به خارج از کشور برای مزدوری و کارگری نزد بیگانگان و ایجاد اشتغال برای جوانان ایرانی

6. تسهیل در امر معیشت مردم به علت ارزان‏تر بودن منسوجات و مأکولات داخلی نسبت نوع خارجی آن ها 7. ارائه الگویی تجاری برای آینده ملت و دولت. 8. ایجاد یک شرکت برای حمایت از مشاغل داخلی.

9. نظام بخشیدن به رشته گسیخته تجارت داخله ایران. 10. آبادی وطن و شکوفایی و رونق صنایع

11. رهایی از مصرف‌گرایی و استفاده از کالاهای خارجی 12. ایجاد راه‌های شوسه و آهن برای سهولت در حمل و نقل 13. جلوگیری از احتکار و بازار سیاه افتتاحیه پس از آنکه مقدمات تاسیس شرکت آماده شد حدود هزار نفر از روحانیون معروف، رجال دولت و تجار معتبر و ملاکین توسط ملک المتکلمین به مجلس دعوت شدند، وی نطق اثر گزاری در باب نابسامانی و فلاکت کشور ایراد کرد و پس از آن در اندک مدتی 900 هزار تومان سهام شرکت، از طرف مردم خریداری شد. در مراسم افتتاحیه این شرکت بسیاری از علما و بازرگانان حضور داشته و به ایراد سخنرانی در دفاع از تولید داخلی پرداختند.

بازتاب ها راه اندازی این شرکت با واکنش منفی سفارت انگلیس مواجه گردید. سفیر در نامه‌ای نوشت: از قرار اطلاعاتی که از اصفهان می‌رسد علمای آنجا بر ضد تجارت خارجه می‌باشند. علمای مزبور نه به ملاحظه تعصب مذهبی بلکه صرفه شخص به معیت بعضی رۆسای تجار که در شرکت اسلامیه شریک می‌باشند، سعی بلیغ در فروش امتعه خود و رد مال التجاره خارجه دارند ... بلکه در مساجد و سایر نقاط علناً می‌گویند که مردم نباید امتعه خارجه را بخرند. یکی از نشریات انگلیس هم در واکنش به تاسیس این شرکت نوشت:

معلوم می‌شود ایرانیان اندک اندک از خواب غفلت بیدار شده و قدر و اهمیت تجارت خاصه تجارت شرکت را نیکو دانسته و چیزی که در این شرکت اهمیت دارد این است که علمای این ملت در آن شرکت دارند و مشوق اند و اگر این شرکت معتبر شود سکته بزرگی به تجارت انگلیس در اصفهان بلکه در خلیج فارس وارد آید و باید تجار، نوعی رفتار کنند که در آینده بازار تجارت شان از رونق نیفتند و الّا بزودی باید منتظر خبر بود که بازار تجارت ما در اصفهان بسته شود. بازتاب تاسیس این شرکت حتی در مطبوعات چاپ مصر دیده شد. اندکی پس از راه اندازی شرکت و گسترش تولیدات آن در ایران، آوازه این اقدامات به نجف نیز رسید و مورد توجه مردم و خصوصا مراجع در آن سامان قرار گرفت. شرکت اسلامیه علی‌رغم موفقیت‌های به دست آمده، به دلیل بی‌برنامه بودن و عدم حمایت تولیدکنندگان داخلی و همچنین کارشکنی‌های برخی عناصر سودجو و منفعت‌طلب راه سختی را پیمود، ولی با این حال مدت زمانی دوام آورد و به مبارزه با مصرف‌گرایی و نفوذ کالاهای وارداتی پرداخت.